Η Νέα Διάσταση της Ιδέας: Corporate Social Responsibility (CSR)

Η μεταπολεμική έκρηξη της τεχνολογίας, πρακτικώς κατάργησε το χρόνο διαδόσεως της πληροφορίας, με αποτέλεσμα την ταχύτατη παγκοσμιοποίηση ιδεών και κοινωνικών ρευμάτων, δημιουργώντας κοινωνικές ομάδες με νέα αίσθηση περί δικαίου και δικαιωμάτων. Από την άλλη μεριά, η κοινωνία συνειδητοποίησε τη συντελούμενη υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος και θεωρεί ότι οφείλει να αντιδράσει σ' αυτήν. Έτσι δημιουργούνται ογκούμενες κοινωνικές πιέσεις και τίθεται πλέον υπό αμφισβήτηση, ασχέτως νομικού ερείσματος, το δικαίωμα λειτουργίας της επιχειρήσεως.

Η CSR έρχεται ως απάντηση σ' αυτήν τη συνεχώς αυξανόμενη κοινωνική πίεση και δρα ως παράγων εξασφαλίσεως «κοινωνικής αδείας λειτουργίας», άρα ως συντελεστής της βιώσιμης αναπτύξεως της επιχειρήσεως. Βλέπουμε ότι ήδη πολλές είναι οι επιχειρήσεις που ενστερνίζονται τη θέση αυτή, του «καλού πολίτη», χωρίς όμως να είναι και γενικώς αποδεκτή.

Υπάρχει και η άποψη ότι οι υποχρεώσεις των επιχειρήσεων τελειώνουν με την εκπλήρωση των νομικών τους υποχρεώσεων και είναι η πολιτεία εκείνη η οποία έχει την αποκλειστική ευθύνη για τη μέριμνα του κοινωνικού και περιβαλλοντικού τομέα, συμπληρώνοντας κυνικά ότι αποκλειστική προσπάθεια της διοικήσεως πρέπει να είναι η μεγιστοποίηση του οικονομικού αποτελέσματος της επιχειρήσεως.

Δεν επιτρέπεται λένε στη διοίκηση μιας εταιρείας να κάνει ελεημοσύνη (charity) με ξένα χρήματα, τα χρήματα των επενδυτών δηλαδή. Εδώ διαφαίνεται η επίδραση του αγγλοσαξονικού μοντέλου εταιρείας. Η απάντηση στη θέση αυτή είναι ότι πρώτον, η CSR δεν είναι ελεημοσύνη και δεύτερον, αν οι επενδυτές έχουν άλλη άποψη για το ποιος τους εμποδίζει να την επιβάλουν ή αν είναι μειοψηφία, ας αποσύρουν τα κεφάλαιά τους. Αντιθέτως, αναφέρονται πολλά παραδείγματα επενδυτών οι οποίοι προτιμούν μετοχές εταιρειών με κοινωνική δραστηριότητα.

Δεν παραβλέπεται ότι η αδυναμία άμεσης συσχετίσεως αιτίας - αιτιατού στην πλειονότητα των δραστηριοτήτων CSR μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα στις σχέσεις διοικήσεως και μετόχων. Αυτό όμως δεν δικαιολογεί εφησυχασμό, αφήνοντας στην πολιτεία την αποκλειστική αντιμετώπιση της κοινωνικής πιέσεως. Βεβαίως, το κράτος εξ ορισμού έχει τέτοια υποχρέωση, αλλά ποιος εμπιστεύεται την αποτελεσματικότητα της κρατικής μηχανής; Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα ποσά που οι μεταλλευτικές εταιρείες πλήρωναν στο Δημόσιο για αποκατάσταση του περιβάλλοντος, τα οποία δαπανώντα για αλλότριους σκοπούς, με αποτέλεσμα την ογκούμενη δυσαρέσκεια της κοινωνίας εις βάρος των επιχειρήσεων, παρ' όλο που αυτές είχαν εκπληρώσει τις προς το Δημόσιο υποχρεώσεις τους.

Το κοινωνικό ευ ποιεί της επιχειρήσεως, λοιπόν, με τη μορφή CSR αποκτά και διάσταση εταιρικού συμφέροντος και παύει να είναι αποκλειστικά και μόνο απόρροια της κοινωνικής ευαισθησίας της ιδιοκτησίας. Υπό αυτό το πρίσμα η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη πρέπει να αντιμετωπίζεται ως μακροχρόνια επένδυση.

Εταιρική Διακυβέρνηση

Εδώ χρειάζεται μία παρένθεση περί Εταιρικής Διακυβερνήσεως. Μέχρι πριν από λίγες μόνο δεκαετίες, στο σύνολο σχεδόν των επιχειρήσεων της χώρας μας, αλλά και σε μεγάλο μέρος του εξωτερικού, η έννοια του ιδιοκτήτη ήταν ταυτόσημη με την έννοια της διοικήσεως της εταιρείας. Σήμερα, σε κάθε σύγχρονη εταιρεία τη θέση της ιδιοκτησίας - διοικήσεως έχει αναλάβει η «επαγγελματική διοίκηση» (professional management).

Η ιδιοκτησία δεν ταυτίζεται πλέον αναγκαστικώς με τη διοίκηση και, το κυριότερο, η περιπτωσιακή και κατά το δοκούν διοίκηση των παλαιοτέρων εποχών αντικαθίσταται με ένα σύστημα γραπτών θεσμοθετημένων πολιτικών και διαδικασιών, οι οποίες διαμορφώνονται με γνώμονα τις «Αρχές Εταιρικής Διακυβερνήσεως» της επιχειρήσεως, που κατά κανόνα βασίζονται στο κείμενο «OECD Principles of Corporate Governance». Το κείμενο αυτό που διετύπωσε ο ΟΟΣΑ το 1999 και το αναθεώρησε το 2004, αποτελεί παγκοσμίως τη βάση όλων των σχετικών κειμένων, αλλά και σημείο αναφοράς των ελεγκτικών μηχανισμών και των επενδυτών.

Κρατώντας κατά νουν τα ανωτέρω, γίνεται αντιληπτό ότι η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη, έχοντας διάσταση εταιρικού συμφέροντος, δεν μπορεί παρά να εμπίπτει σε καθορισμένες εταιρικές πολιτικές, συμβατές με τις υπόλοιπες της επιχειρήσεως. Η διαχείριση της CSR δεν είναι απλή· πρέπει να υπηρετεί το εταιρικό συμφέρον (άρα προτεραιότητες με αντικειμενικά κριτήρια) χωρίς παρέκκλιση από την (υποκειμενική) κοινωνική παράδοση της εταιρείας. Σκόπιμο λοιπόν είναι το έργο CSR να ανατίθεται σε ξεχωριστή εταιρική μονάδα, στελεχωμένη με έμπειρους επαγγελματίες.

Μια επιχείρηση που έχει προσχωρήσει στην ιδέα της CSR οφείλει να εντάσσει στις πολιτικές της οικειοθελείς δαπάνες για

• το ανθρώπινο δυναμικό της,
• το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον και
• τις σχέσεις της με τους stakeholders.

Με ποια μορφή εκδηλώνεται η CSR; Εδώ αρχίζουν να υπάρχουν διαφορετικές απόψεις στο τι είναι CSR και τι όχι. Παραδείγματα του τι σχετικώς πιστεύουν οι επιχειρήσεις βρίσκονται στους «Κοινωνικούς Απολογισμούς» των εταιρειών οι οποίες επενδύουν στην Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη, αλλά και σε επετειακές εκδόσεις.

Δεν υπάρχει αμφισβήτηση π.χ. ότι CSR είναι κάθε οικειοθελής μέριμνα για το προσωπικό (πρόσθετη ασφάλιση, συμβολή στη δια βίου εκπαίδευση, ασφάλεια και υγιεινή στο χώρο εργασίας, εδραίωση του αισθήματος αξιοκρατίας, ανάπτυξη εθελοντισμού κ.λ.π.). Το αυτό και για το φυσικό περιβάλλον (δραστηριότητες με βάση τις αρχές της βιώσιμης αναπτύξεως και οικονομία φυσικών πόρων, αποκατάσταση του διαταραγμένου τοπίου, αντιρρυπαντική λειτουργία κ.λ.π.).

Υπάρχει όμως αμφισβήτηση αν CSR είναι κάθε κοινωνική προσφορά της επιχειρήσεως (χορηγία στη στήριξη των γραμμάτων και τεχνών, συνδρομή στην εκπαίδευση, στις επιστήμες και στη διαφύλαξη της πολιτισμικής κληρονομιάς του τόπου, αντιμετώπιση εκτάκτων κοινωνικών αναγκών και θεομηνιών, συμπαράσταση στις μη κυβερνητικές / μη κερδοσκοπικές οργανώσεις κ.λπ.).

Γενικώς είναι παραδεκτό ότι κάθε κοινωνική προσφορά που διοχετεύεται στους χώρους δραστηριότητος της επιχειρήσεως είναι CSR διότι μειώνει το κοινωνικό ρίσκο της επιχειρήσεως. Υπάρχουν όμως αντιρρήσεις όταν αυτή απευθύνεται στην ευρύτερη κοινωνία. Έτσι, η ίδρυση π.χ. πολιτιστικών κέντρων και μουσείων σε περιοχές της Ελλάδος δεν αμφισβητείται ότι είναι CSR. Μπορεί όμως να αμφισβητηθεί για τη χορηγία μιας παραστάσεως στο Ηρώδειο ή τη μετάκληση ορχήστρας στο Μέγαρο Μουσικής διότι δεν επηρεάζει σημαντικά και άμεσα το κοινωνικό ρίσκο της οποιαδήποτε εταιρίας. Προσωπικώς διαφωνώ με την απόλυτα τεχνοκρατική θεώρηση της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης.

Ένα άλλο αμφισβητούμενο πεδίο είναι το πού τελειώνει η CSR και αρχίζει η διαφήμιση. Η διάθεση σε παιδιά του Τρίτου Κόσμου 1 ευρώ από τα 40 ευρώ της τιμής ενός μπουκαλιού ουίσκι στα ράφια του σούπερ μάρκετ, ασφαλώς υπηρετεί κοινωνικό σκοπό. Μήπως όμως η προσφορά αυτή στόχο έχει την προβολή του προϊόντος, οπότε δεν είναι CSR;

Και ένα άλλο ερώτημα: Είναι CSR η ελεημοσύνη; Πρεσβεύω ότι σπανίως είναι, και τούτο διότι η ελεημοσύνη κατά κανόνα είναι αποτέλεσμα οίκτου προς τον αδύνατο και αυτό κάθε άλλο παρά χαρακτηριστικό της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης είναι.

Ανάλογα ερωτήματα τίθενται και για τη φιλανθρωπία. Σήμερα η έννοια «φιλανθρωπία» τείνει να ταυτιστεί με αυτήν της ελεημοσύνης, οπότε επανερχόμαστε στην προηγούμενη παράγραφο. Αν όμως ανατρέξουμε στην αρχική φιλοσοφική της έννοια, ως υπέρτατο αίσθημα φιλαλληλίας και αλληλεγγύης, που δεν συναρτάται με διαφορά κοινωνικής ή οικονομικής ισχύος, τότε κατά κανόνα είναι CSR.

Συμπερασματικά υπάρχουν πολλές απόψεις τού τι είναι Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη και τι όχι. Ο χώρος του παρόντος δεν επιτρέπει περαιτέρω ανάπτυξη. Πάντως, η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη δεν είναι μεγαλοψυχία των επιχειρήσεων, είναι επιχειρηματική ανάγκη των καιρών.

Ηθική των Επιχειρήσεων

Η επιχείρηση αρχίζει πλέον να γίνεται το καθοριστικό μέσον κοινωνικής προόδου, τεχνολογικής ανάπτυξης, εκπαίδευσης και αλλαγής. Για τον λόγο αυτό η σύγχρονη επιχείρηση οφείλει να έχει κοινωνικά αποδεκτές διαδικασίες ή καλύτερα μια επιχειρηματική ηθική διατυπωμένη με συνέπεια και κοινωνική συμβατότητα. Οι αρχές επιχειρηματικής ηθικής που διέπουν την επιχείρηση και πηγάζουν από ένα γενικότερο πλαίσιο ηθικής που οι ιδιοκτήτες, οι εργαζόμενοι , οι πελάτες και όλοι όσοι συνδέονται με την επιχείρηση αποδέχονται θα πρέπει να καθορίζουν και συγκεκριμένους κώδικες επιχειρηματικής δεοντολογίας (business ethics codes). Οι κώδικες αυτοί περιγράφουν κάθε επιχειρησιακή δράση και συμπεριφορά και μεταβάλλονται ανάλογα με τις απαιτήσεις των καιρών ή τον χώρο δραστηριοποίησης της εταιρίας.

Οι επιχειρήσεις πλέον έχουν συνειδητοποιήσει τη σημασία της ΕΚΕ στις δραστηριότητές τους καθώς και τα ακόλουθα σημεία:

• Η εικόνα, η φήμη και κατά συνέπεια η επιτυχία των επιχειρήσεων εξαρτάται από τη συμπεριφορά τους απέναντι στους εργαζομένους(σεβασμός των δικαιωμάτων τους και έμφαση στην ανάπτυξη του προσωπικού), τους καταναλωτές(προσφορά προϊόντων υψηλής ποιότητας και υπηρεσιών ειδικά προσαρμοσμένων στις ανάγκες τους) , το περιβάλλον(μείωση των ρυπογόνων εκπομπών και αποβλήτων) και γενικότερα την κοινωνία(συμβολή στην ευημερία και πρόοδο της κοινωνίας, με ιδιαίτερη έμφαση στην παιδεία, και την υγεία).
• Η παγκοσμιοποίηση και η αυξανόμενη επέκταση των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων στο εξωτερικό οδήγησε σε νέες ευθύνες σε παγκόσμια κλίμακα ιδίως σε σχέση με τις αναπτυσσόμενες χώρες.
• Τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα ζητούν την αποκάλυψη πληροφοριών να προσδιορίσουν καλύτερα τους παράγοντες επιτυχίας και κινδύνου που ενυπάρχουν σε μια επιχείρηση.
• Η ανάπτυξη πρακτικών που συνεκτιμούν την περιβαλλοντική και κοινωνική διάσταση συμβάλλει στον εκσυγχρονισμό των δραστηριοτήτων των επιχειρήσεων και, κατά συνέπεια, στη μακροπρόθεσμη ανταγωνιστικότητά τους.

Οι επιχειρήσεις πλέον ενδιαφέρονται περισσότερο για την εκπαίδευση και ανάπτυξη της γνώσης καθώς και για την εισαγωγή της καινοτομίας

ΤΑ ΠΕΔΙΑ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΚΕ

Οικονομικό Πεδίο

Οι οικονομικές υποχρεώσεις ήταν και παραμένουν βασικός στόχος για κάθε επιχείρηση. Η επιχειρησιακή κοινωνική ευθύνη περιλαμβάνει όμως και οικονομικό αυτό-ενδιαφέρον από την πλευρά τους. Πολλές επιχειρήσεις και ιδίως αυτές που ανήκουν στον ιδιωτικό τομέα, αναλαμβάνουν την πρωτοβουλία να συνδυάσουν την οικονομική αποδοτικότητα με την αποδοτικότητα στον κοινωνικό και περιβαλλοντικό τομέα, αυτό βέβαια δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι θα υποκαταστήσουν το κράτος και τους φορείς κοινωφελούς χαρακτήρα στο έργο τους. Η εμπλοκή των επιχειρήσεων στο οικονομικό πεδίο αφορά την συμμετοχή τους σε φιλανθρωπικές δραστηριότητες, σε χορηγίες πολιτιστικών εκδηλώσεων, οργάνωση διαγωνισμών, απονομή βραβείων, υποτροφιών κτλ.. Το επίπεδο της απόδοσης ΕΚΕ εξαρτάται από το μέγεθος της κάθε επιχείρησης, την οικονομική της απόδοση και τον τομέα στον οποίο δραστηριοποιείται. Σε περιπτώσεις χαμηλής οικονομικής απόδοσης, οι εταιρίες μπορεί να είναι λιγότερο διατεθειμένες να διαθέσουν κονδύλια για δραστηριότητες της ΕΚΕ .

Κοινωνικό Πεδίο

Οι επιχειρήσεις προσφέρουν κοινωνικό έργο σε πολλαπλά επίπεδα, τόσο σε θέματα της καθημερινής πραγματικότητας, τοπικής ή παγκόσμιας, όσο και σε άλλα βαθύτερα. Η προσφορά εργασίας αποτελεί από μόνη της κοινωνικό έργο. Υπάρχουν όμως και ευθύνες απέναντι στο προσωπικό από την πλευρά της διοίκησης της επιχείρησης. Ευθύνες όπως η ύπαρξη ασφαλών και υγιεινών χώρων εργασίας και η συνεχής βελτίωσή τους για την επίτευξη του στόχου «μηδέν ατύχημα» καθώς η δίκαιη αμοιβή των εργαζομένων, η τήρηση των ωραρίων και ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Οι διατήρηση σχέσεων σεβασμού και εμπιστοσύνης με τις γειτονικές κοινότητες είναι το ίδιο σημαντική όσο και η άδεια λειτουργίας μιας επιχείρησης. Μην ξεχνάμε ότι η κοινωνία είναι αυτή που έχει αρχικά επιτρέψει στις εταιρίες να χρησιμοποιούν φυσικούς και ανθρώπινους πόρους και τους έχει δώσει το δικαίωμα να εκτελούν τις παραγωγικές τους λειτουργίες. Ως αποτέλεσμα η κοινωνία έχει ένα κρυφό κοινωνικό συμβόλαιο με την εταιρία το οποίο η τελευταία πρέπει να σεβαστεί για να διασφαλίσει την ύπαρξη και περαιτέρω εξέλιξή της στον χώρο.

Περιβαλλοντικό Πεδίο

Το περιβάλλον αποτελεί ένα από τα βασικά θέματα για τα οποία οι επιχειρήσεις καλούνται να δείξουν υπευθυνότητα. Θα πρέπει να προχωρήσουν στην ανάπτυξη εσωτερικής περιβαλλοντικής στρατηγικής και στην κοινοποίηση των σχετικών πρωτοβουλιών τους. Να υιοθετήσουν συστήματα τεχνολογίας που σέβονται περισσότερο το περιβάλλον και μακροπρόθεσμα τα οφέλη των επιχειρήσεων. Να γίνεται διαρκής αξιολόγηση από μέρους τους, των περιβαλλοντικών επιδόσεων των συστημάτων αυτών καθώς και σύγκριση της ποσότητα των παραγόμενων προϊόντων με τον αντίκτυπο της παραγωγής αυτής στο περιβάλλον.

Κάθε σοβαρή επιχείρηση ανακοινώνει σε επίσημα έντυπα ή μέσω κάποιας ιστοσελίδας την αυστηρή και υπεύθυνη στάση της σε θέματα ασφάλειας του περιβάλλοντος και την εφαρμογή κάποιου συστήματος περιβαλλοντικής διαχείρισης όπως το ISO14000 ή το EMAS.Είναι σημαντικό να αναφέρουμε στο σημείο αυτό, ότι σε έρευνα που έγινε (Walker Information, 1994) για να εκτιμηθεί πώς οι Αμερικάνοι αντιλαμβάνονται την κοινωνική συμπεριφορά των επιχειρήσεων, από τα 20 κορυφαία χαρακτηριστικά που καταγράφηκαν τα 8 αναφέρονται σε περιβαλλοντικές παραμέτρους (αποφυγή μόλυνσης, ανακύκλωση, χρήση φιλικών υλικών, τήρηση περιβαλλοντικής νομοθεσίας κλπ).

Υπάρχουν όμως πράγματι κάποια όρια αναφοράς για κάθε ρυπαντή και αν υπάρχουν γίνεται τακτική αναθεώρησή τους; Πολλές επιχειρήσεις κυρίως μικρού μεγέθους δεν έχουν την τεχνολογική και οικονομική υποδομή ώστε να εφαρμόσουν τα υπάρχοντα προγράμματα για την προστασία του περιβάλλοντος. Οι πολυεθνικές εταιρίες ακολουθούν τα ίδια standards στις επιχειρήσεις τους σε όλες τις χώρες που έχουν εργοστάσια ή μόνο στις χώρες που υπάρχει αυστηρότερος έλεγχος; Η κάλυψη μόνο των ελάχιστων προϋποθέσεων του νόμου από κάποιες επιχειρήσεις διασφαλίζει την προστασία του περιβάλλοντος;

Είναι φανερό ότι υπάρχουν ακόμα πολλά κενά στον χώρο της περιβαλλοντολογικής ευθύνης των επιχειρήσεων και ότι θα χρειαστεί μεγάλη προσπάθεια και συνεργασία μεταξύ των κοινωνικών ομάδων πίεσης και τον επιχειρήσεων για την εξεύρεση κάποιας λύσης.

Πηγή: epixeiro.gr